Górski Karabach - Historia konfliktu i ostatnie wydarzenia

kajetankotfis
19 lis 2023
4 minut(y) czytania

W drugiej połowie września siły azerskie wkroczyły na teren Górskiego Krabachu, co dopowadziło do likwidacji nieuznawanej przez społeczność międzynarodową Republiki Górskiego Karabachu. W tym artykule opowiemy jak doszło do tej sytuacji, a także jak może się ona rozwinąć w przyszłości.

Żołnierze wojsk pancernych Azerbejdżanu ćwiczą na poligonie w pobliżu Górskiego Karabachu (fot. Reuters)

Historyczne zaszłości

Górski Karabach jest regionem o niezwykle złożonej historii. Już w czasach starożytnych wielokrotnie przechodził z rąk do rąk, co było charakterystyczne dla tego regionu także w następnych wiekach. W czasie I Wojny Światowej był on przemiotem walk między Imperium Rosyjskim, a Imperium Osmańskim. Ostatecznie w roku 1920 tereny Azerbejdżanu wraz z Górskim Karabachem, weszły w skład ZSRR i przekstzałciły się w odrębną Republikę Sowiecką, w ramach której wyodrębniono Górski Karabach jako region autonomiczny.

Przyłączenie regionu do Azerbejdżanu stało się podstawą do konfliktów, przede wszytskim na tle etnicznym, co było skutkiem dużej ilości Ormian w tym regionie. Dlatego też w momencie osłabienia ZSRR w latach 80 XX wieku, lokalna mniejszość ormiańska wykorzytsała ten fakt, organizując nielegalne referendum w sprawie niedpoległości. Jednocześnie dochodziło do incydentów z udziałem Azerów oraz Ormian, czego przykładem jest między innymi masakra w Sumgaicie, w wyniku której zgineły 32 osoby. Władzę SSR Azerbejdżanu nie uznały wyników refernedum w któym zwyciężyła opcja odłączenia się od tego państwa, a zamiast tego kontynowały represje.

Rozwój konfliktu

W roku 1991 Górski Karabach ogłosił niepodległość, co zostało poparte przeprowadzeniem kolejnego referendum. Ostetcznie doprowadziło to do wkroczenia na ten teren wojsk armeńskich, które także skorzystały ze słabości wewnętrznej ZSRR. Działania te doprowadziły do wybuchu I Wojny o Górski Karabach, która zakończyła się Porozumieniem z Biszkeku w roku 1994. Skutkiem wojny była utrata 10% terytorium przez Azerbejdżan na rzecz Armenii, a także ucieczka tysięcy Azerów z tego regionu.

Wojna z roku 1991 pozostawiła konflikt w praktyce nierozwiązanym, dlatego też podejmowano wiele prób mediacji. Jeszcze w czasie trwania konfliktu powstała Grupa Mińska, która jako format powołany przez Organizację Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OBWE) starała się doprowadzić do pokojowego rozwiązania sporu. Początkowo próby mediacji nie odnosiły większych sukcesów, ale w roku 2009 dzięki rozmowom prowadzonym przez ministrów Grupy Mińskiej ustalono zasady które zobowiązane były przestrzegać strony konfliktu.

Pomimo prób mediacji, stale pojawiały się napięcia na linii Baku-Erywań które sporadycznie doprowadzały do śmierci ludności cywilnej, a także do małych starć zbrojnych.

Eskalacja

W roku 2020 Azerbejdżan rozpoczął wielką ofensywę z użyciem 3 tysięcy żołnierzy, ktorego głównym celem było zajęcie terenów które Armenia zyskała w latach 1991-1994. Walki trwały przez cały wrzesień, październik a także pierwszą połowę listopada. Ich skutkiem była de facto wygrana sił azerskich, które zdołały opanować znaczną część terytorium Górskiego Karabachu. Zwycięstwo to było możliwe dzięki reformom armii Azerejdżanu która została znacznie zmodernizowana, co było skutkiem między innymi pomocy ze strony Turcji a także znacznej poprawy sytuacji gospodarczej państwa rządzonego przez prezydent Alijewa, które stało się ważnym partnerem gospodarczym dla wielu państw zachodnich ze względu na przechodzący przez to państwo ropociąg.

Dodatkowo jednym z ustaleń porozumienia między stronami w roku 2020, było wprowadzenie na teren objęty walkami sił Federacji Rosyjskiej, w charakterze sił stabilizacyjnych oraz pokojowych. Był to znaczny sukces reżimu Władimira Putina, który zdołał zaznaczyć swoją obecność w regionie Kałkazu, jednocześnie zyskując możliwość wpływania na rozwój sytuacji w tym zapalnym mejscu na mapie świata. Oprócz wprowadzenia sił stabilizacyjnych do regionu, ustalono utworzenie połaczenia między Armenią a nieuzanawaną międzynarodowo Republiką Górskiego Karabachu, co miało na celu złagodzenie napięć w regionie, oraz wytworzenie wrażenia kompromisu.

Zakończenie konfliktu

W dniach 19-20 września bierzącego roku, siły podlegający rządowi w Baku przeprowadziły szybką oraz niezwykle sprawna operację militarną skierowaną przeciwko niezależnemu regionowi zlokalizowanemu w Górskim Karabachu. Siły niezależnej republiki starały się stawiać opór, lecz w rzeczywistości okazały się być bezsile względem przeważających a także świetnie wyposażonych i wyszkolonych sił azerskich. Interwencja wojsk podlegających prezydentowi Alijweowi spotkała się z brakiem odpowiedzi ze strony sił rosyjskich, których domniemanym zadaniem było zapobieganie właśnie tego typu eksalacjom. Zamiast tego siły Federacji Rosyjskiej skoncentowały się na "obronie ludności cywilnej" a także uchodzców uciekających od nacierających sił azerskich.

Wojska Azerbejdżanu odniosło kompletne zwycięstwo poprzez zajęcie całego terenu nieuznawanej Republiki Górskiego Karabachu, włącznie z najważniejszymi aglomeracjami oraz ośrodkiem władzy - Stepanakertem. Wobec zajęcia całego terenu republiki, jej władze pod presją rządu w Baku zdecydowały się na podjęcie decyzji o samorozwiązaniu, która wejdzie w życie 1 stycznia 2024 roku. Likwidacja tego nieuznawanego międzynarodowo tworu jest bezsprzecznym sukcesem prezydeta Alijewa, który ostatecznie sprawił, że do historii przeszedł konflikt z którym jego państwo mierzyło się, de facto jeszcze przed uzyskaniem niepodległości.

Obecna sytuacja i prognozy na przyszłość

Wraz z zajęciem terytotium Górskiego Karabachu przez wojska kierowane z Baku, rozpoczął się masowy exodus ormiańskich mieszkańców Republiski Górskiego Karabachu z okupywanych przez azerów terenów. Brak reakcji rządu Armenii na wydarzenia w tym regionie, którego status jest blisko powiązany z tożsamością oraz dumą narodową Ormian, doprowadził do serii protestów przeciwko rządowi Nikola Paszyniana, który jednak utrzymał posadę premiera. Czynnikiem który okazał się być jednak szczególnym zaskoczeniem dla Ormian była bezczynność wojsk Federacji Rosyjskiej, pomimo jawnego pogwałcenia ustaleń z roku 2020, przez stronę azerską. Znacząco obniżyło to zaufanie ludności Armenii do Rosji, co wpisuje się w zauważalną już od dłuższego czasu tendencję ochłodzenia się relacji Rosyjsko-Armeńskich. Pomimo tego, że Armenia poniosła niewątpilwą klęskę w tym konflikcie, należy przyznać, że jego zakończenie stanowi ogromną szansę dla tego państwa. Kolejne rządy w Erywaniu musiały zmagać się z tym niezakończonym konfilktem, który pochłaniał znaczne wydatki, a także znacznie organiczał możliwości działania Armenii na arenie międzynarodowej, przede wszytskim w kwestii handlu. Tymczasem takie zakończenie sporu, chociaż napewno niekorzystne dla Armenii, może być dla tego państwa "nowym początkiem".

Wojska Azerbejdżanu razem z prezydentem Alijewem odniosły wielkie zwycięstwo, które jednocześnie zakończyło spór stanowiący przez lata problem dla Azerbejdżanu, który w wyniku tego konfliktu nie mógł rozwijać swojej gospodarki na tyle, na ile pozwalały mu na to między innymi jego zasoby naturalne. Atak został potępiony przez państwa zachodnie wliczając w to Stany Zjednoczone czy Francję. Nie wprowadzono jednak sankcji na państwo rządzone z Baku a także nie należy się tego spodziewać w najbliższym czasie, co jest spowodawane tym, że państwo to stanowi dla państw UE ważne źródło ropy naftowej, w czasie w którym uniezależniają się one od Federacji Rosyjskiej pod tym wzgędem.

Źródła:

Kajetan Kotfis - działacz społeczny, redaktor/dziennikarz portalu PolAndGeo